A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

A

Ama

Tibetaans voor \”moeder\”. Vaak met meer respect aangeduid als \”Ama-La\”.

Ani

Tibetaanse aanspreektitel voor een (boeddhistische) non.

Arhat

Sanskriet voor een boeddhistische heilige die verlossing van de cyclus van wedergeboorte (samsara) heeft bereikt en daarmee het Nirvana.

Athisha

Indiase boeddhistische geleerde (982-1052) die in de elfde eeuw zorgde voor een heropleving van het boeddhisme in Tibet.

Atisha

Indiase boeddhistische geleerde (982-1052) die in de elfde eeuw zorgde voor een heropleving van het boeddhisme in Tibet.

Avalokiteshvara

(Tibetaans: Chenrezig) de bodhisattva van het mededogen/compassie. De Dalai Lama wordt gezien als een reincarnatie van Avalokiteshvara.

B

Bardo

Tibetaans voor \”tussenstaat\”, de toestand tussen de dood en de wedergeboorte

Bel

Ook wel \”ghanta\”. Ritueel voorwerp dat symbool staat voor de kennis van de leegte en van alle verschijningen. Ook vertegenwoordigt ze de vergankelijkheid en het vrouwelijke principe. Samen met de vajra (diamantscepter) staan ze symbool voor de weg naar de verlichting: weg en doel zijn één.

Bodhicitta

Wordt wel vertaald met \”verlichtingsgeest\”, de motivatie om alle voelende wezens te helpen de verlichting en dus het boeddhaschap te bereiken. Dit is de motivatie van een bodhisattva en een boeddha.

Bodhisattva

Sanskriet voor \”verlichtingswezen\”, een wezen dat zich ervoor inspant andere voelende wezens te helpen de verlichting te bereiken en die, vanwege dat doel, zijn eigen verlichting als het ware uitstelt. Bodhisattva\’s zijn zelf al zo ver op hun pad naar de verlichting dat zij niet meer beinvloedbaar zijn door natuurwetten. Zij kunnen dus diverse verschijningsvormen aannemen, zich vermenigvuldigen en op meerdere plaatsen tegelijkertijd zijn. Voorbeelden van bodhisattva\’s zijn: Avalokiteshvara, Tara, Manjushri, Vajrapani en Samantabhadra.

 

Boeddha

Een volledig verlicht wezen, dat een diepgaande kennis van de aard van de werkelijkheid heeft bereikt. Om die reden is hij/zij niet meer gebonden aan de kringloop van wedergeboorten (samsara). Als over \”de boeddha\” wordt gesproken verwijst dit meestal naar boeddha Sakyamuni, ofwel de historische boeddha.

©SOTC

 

Boeddhisme

Wereldreligie gebaseerd op de leringen van boeddha Sakyamuni die rond de 6e eeuw voor Christus in India leefde en de hoogste staat van verlichting bereikte

Bön

Religie die al voorkwam in Tibet nog voordat het Boeddhisme zijn intrede deed. Het vereren van de koning stond hierin centraal. Tegenwoordig wordt Bön gezien als een vijfde school binnen het Tibetaans Boeddhisme waarin de boeddhistische leer met pré-Boeddhistische elementen wordt gecombineerd. Opvallend is dat aanhangers van de Bön altijd tegen de klok in om Boeddhistische bouwwerken heen lopen, terwijl Boeddhisten dit met de klok mee doen.

Boterthee

Thee met water, melk en suiker en daarin nog een klont zoute boter. Deze Tibetaanse thee wordt veel gedronken in de kloosters en dorpen.

C

Chang

Lokale alcoholische drank gemaakt van rijst of gierst

Chenrezig

Tibetaanse naam voor Avalokiteshvara, de bodhisattva van het mededogen/compassie. De meest bekende mantra is ook van deze bodhisattva: Om mani padme hum

OM MANI PADME HUM De mantra van Chenrezig – Boddhisatva Avalokiteshvara. De huidige 14de Dalai Lama is de incarnatie van Chenrezig, de Boeddha van Oneindig Mededogen. Gebruik deze mantra om compassie en liefdevolle vriendelijkheid vanuit je hart toe te wensen aan alle levende wezens in deze kosmos.

Chörten

Een chörten ofwel een stoepa is een religieus gedenkteken. Meestal een klein gebouw waarin relikwieën van een hoge boeddhistische lama of monnik liggen opgeslagen. Vaak fungeert een chorten als een belangrijk pelgrimsoord en geloven boeddhisten dat het goed karma oplevert om de chorten heen te lopen en er offers te geven.

copyright SOTC

Compassie

(ook wel: mededogen) Het meevoelen en meeleven met alle levende wezens vanuit de wens dat alle voelende wezens uiteindelijk vrij zullen zijn van lijden.

OM MANI PADME HUM De mantra van Chenrezig – Boddhisatva Avalokiteshvara. De huidige 14de Dalai Lama is de incarnatie van Chenrezig, de Boeddha van Oneindig Mededogen. Gebruik deze mantra om compassie en liefdevolle vriendelijkheid vanuit je hart toe te wensen aan alle levende wezens in deze kosmos.

Cyclisch bestaan

De kringloop van wedergeboorten. Zie samsara

Cyclus van wedergeboorte

Zie samsara

D

Dalai Lama

De hoogste spirituele leider in het Tibetaans Boeddhisme. Hij wordt gezien als de reincarnatie van Chenrezig (Avalokiteshvara) en daardoor de belichaming van compassie. De opvolging van Dalai Lama\’s gaat door middel van reincarnatie. Voor de annexatie van Tibet door China was hij ook de politiek leider van Tibet. Hij bleef politiek leider in ballingschap maar droeg deze functie in 2011 over aan de democratisch gekozen Tibetaanse regering in ballingschap. Zijn spirituele leiderschap bleef ongemoeid.

ZH de 14e Dalai Lama, foto E.H. Dissen

Dharma

In het Hindoeisme wordt het vaak geschreven met een kleine letter \”dharma\” en betekent daar \”het juiste handelen\”. In het Boeddhisme staat Dharma (met een hoofdletter) voor de leer van de boeddha bestaande uit de vier edele waarheden, het achtvoudige pad en de middenweg. Ook maakt de Dharma deel uit van de Drie Juwelen.

Drie Juwelen

De drie kernelementen van het Boeddhisme: Boeddha, Dharma, Sangha. Als een persoon zich bekeert tot het Boeddhisme, neemt hij/zij toevlucht in deze Drie Juwelen.

G

Gebedsvlag

Een kleurige vlag met daarop gebeden gedrukt. Gebedsvlaggen wapperen op passen en hoge bergen, bij huizen en bij kloosters. De wind verspreidt de heilzame teksten die op de vlaggen staan over de hele wereld.

Tibet, foto: Dissen

Gelug(pa)

Belangrijke traditie binnen het Tibetaans Boeddhisme. Wordt ook wel vertaald met \”geelkappen\” naar het hoofddeksel dat gedragen wordt door monniken bij belangrijke rituelen.

Binnen deze traditie zijn de kloostergemeenschappen en opvolging van hoge leraren door reincarnatie zeer belangrijk. De Dalai Lama en de Panchen Lama behoren ieder door de Gelugpa stroming. Andere scholen zijn: Kagyu, Nyingma, Sakya.

Geshe

Hoogste studiegraad voor monniken in de Gelug traditie van het Tibetaans Boeddhisme. Is te vergelijken met een doctoraat in de theologie. Binnen de geshe-graad zijn verschillende niveaus. Geshe Lharampa is het hoogst haalbare.

Gompa

Tibetaans klooster. De kloosters bestaan meestal uit verscheidene tempelhallen, prachtig versierd met wandschilderingen, en de gebouwen waar de monniken leven. Vanaf het dak heb je vaak een mooi uitzicht over het dorp en de omliggende bergen.

Guru (goeroe)

Sanskriet voor spirituele leraar. Zie ook Lama

Guru Rinpoche

Tibetaanse naam van Padmasambhava

H

Hartsoetra

Boeddhistische tekst over de uiteindelijke realiteit (leegte).

Hinayana

Sanskriet voor het \”Kleine Voertuig\”. Stroming binnen het Boeddhisme waarvan het Theravada het bekendst is. In deze vorm van Boeddhisme streeft men in de eerste plaats naar de eigen verlossing (verlichting). Het Theravada wordt hoofdzakelijk beoefend in Thailand, Sri Lanka, Laos, Birma en Cambodja.

K

Kagyu(pa)

Eén van de vier scholen binnen het Tibetaans Boeddhisme. Binnen deze traditie staat de leermeester centraal. Andere scholen zijn: Gelug, Sakya, Nyingma

Kagyu(pa)

Eén van de vier scholen binnen het Tibetaans Boeddhisme. Binnen deze traditie staat de leermeester centraal. Andere scholen zijn: Gelug, Sakya, Nyingma.

Karma

Sanskriet voor \”actie\” of \”daad\”. In het Tibetaans Boeddhisme wordt hiermee bedoeld dat alle positieve daden ook positieve consequenties hebben voor degene die ze uitvoert. Negatieve daden hebben daarentegen negatieve consequenties. Iemand die dus veel goede dingen doet heeft positief/goed karma.

Khora

Tibetaans voor de rondgang rond een klooster of een andere belangrijke boeddhistische plek. Gelovigen lopen deze al biddend één of meerdere keren. Meestal is er een korte en een lange route, waarbij de lange route een uur tot enkele dagen of soms zelfs weken kan duren. Een voorbeeld van zo\’n lange route is de khora rond de berg Kailash.

L

La

Een Tibetaans achtervoegsel dat achter een naam of titel wordt geplaatst om respect aan te geven. Bijvoorbeeld Piet-La of Ama-La.

Als woord betekent La  \”bergpas\”.

Lama

Tibetaans voor spiritueel leraar (Sanskriet: guru). Niet iedere monnik of non wordt beschouwd als een spiritueel leraar en een spiritueel leraar is niet per sé monnik of non.

Leegte

(Sanskriet: sunyata) Filosofisch begrip uit het Boeddhisme dat de uiteindelijke werkelijkheid beschrijft. Als men het ultieme inzicht in de leegte heeft gekregen is deze persoon verlicht en wordt hij/zij verlost uit de cyclus van wedergeboorte (samsara).

Lijden

(Sanskriet: dukkha) Belangrijke term in het Boeddhisme. In de leringen van de Boeddha staat dat ieder levend wezen lijdt en dat men kan ontkomen aan het lijden door de Dharma te volgen. Hij heeft het over drie soorten lijden: \”lijden van lijden\” (als gevolg van pijn en problemen); \”lijden van verandering\” (als gevolg van het feit dat men inziet dat prettige ervaringen altijd maar tijdelijk zijn); \”allesdoordringende lijden\” (als gevolg van de cyclus van wedergeboorten, dat ervoor zorgt dat er altijd onzekerheid, problemen en pijn is).

M

Mahayana

Sanskriet voor \”Grote Voertuig\”. Binnen het Boeddhisme één van de belangrijke stromingen. De aanhangers van het Mahayana streven naar hun eigen verlichting, maar proberen daarin ook alle andere voelende wezens te ondersteunen.

Het Mahayana Boeddhisme wordt hoofdzakelijk in China, Nepal, Vietnam, Korea en Tibet beoefend.

Maitreya

De toekomstige Boeddha

Manimuur

Een muur opgebouwd uit grotere en kleinere manistenen

Manisteen

Een steen met daarin gegraveerd de mantraOm mani padme hum’ (O juweel in de lotusbloem), de mantra van Avalokiteshvara, Chenrezig in het Tibetaans, de Boeddha van mededogen. Zie ook: Om mani padme hum.

Mantra

Sanskriet voor \”denkgereedschap\”. Korte, vaak moeilijk vertaalbare zinnen die, door op het opzeggen ervan de geest moeten beschermen tegen storende gedachten. Vrijwel elke godheid, bodhisattva en Boeddha in het Tibetaans Boeddhisme heeft zijn/haar eigen mantra. Zie ook Om mani padme hum

Mededogen

Zie compassie

Meditatie

Inwendige beschouwing om diepste werkelijkheid te ervaren. Contemplatieve overdenking. Binnen het Tibetaans Boeddhisme bestaan verschillende meditatie methoden, bijvoorbeeld analytische meditatie, concentratie meditatie en visualisaties.

N

Nagarjuna

Belangrijke Boeddhistische filosoof die rond 150-200 na Christus in India leefde. Hij legde de basis voor de Middenweg filosofie die vooral in het Mahayana  Boeddhisme nog veel beoefend wordt.

Nirvana

De staat waarin men vrij is de cyclus van wedergeboorte. Het is nog niet de staat van een Boeddha. Een Arhat heeft het Nirvana al wel bereikt, maar is nog geen Boeddha

Nyingma(pa)

Tibetaans voor \”oudere school\”. Eén van de vier belangrijkste Tibetaans Boeddhistische tradities. Ook wel bekend als \”roodkappen\”, naar het hoofddeksel dat door monniken gedragen wordt tijdens speciale rituelen. De Nyingma baseert zich in leer op de eerste komst van het Boeddhisme naar Tibet door Guru Rinpoche (Padmasambhava). De overige drie tradities zijn: Gelug, Kagyu en Sakya.

O

Om mani padme hum

Bekendste mantra in het Tibetaans Boeddhisme. Het is de mantra van Avalokiteshvara. In zijn geheel zou de mantra \”O, juweel in de lotusbloem\” betekenen, maar eigenlijk is het niet te vertalen. De lettergreep OM staat voor lichaam, geest en taal van de Boeddha, MANI voor de weg van de leer, PADME voor het wijsheidsaspect en HUM duidt op de vereniging van wijsheid en de weg.

Onwetendheid

Centraal begrip in het Boeddhisme. Volgens de Dharma komt uit onwetendheid alle lijden voort. Het gaat hierbij niet om ontwetendheid in de zin van \”iets niet weten\”, maar om het gebrek aan kennis over de ultieme werkelijkheid, de leegte.

P

Panchen Lama

De Panchen Lama is na de Dalai Lama de belangrijkste religieuze leider van Tibet.

Na de dood van de Panchen Lama in 1989, ging een commissie in opdracht van de Dalai Lama, geheel volgens de Tibetaanse traditie op zoek naar zijn reïncarnatie. China mengde zich in deze kwestie door zelf op zoek te gaan naar een nieuwe Panchen Lama. Zowel de Dalai Lama als de Chinese autoriteiten wezen een nieuwe Panchen Lama aan. De door de Chinezen aangewezen Panchen Lama is officieel geïnstalleerd, de door de Tibetanen aangewezen Panchen Lama is in 1995 op 6-jarige leeftijd samen met zijn ouders gearresteerd. Sindsdien is nooit meer wat van hem vernomen.

Lees ook het artikel over de Panchen Lama

10e Panchen Lama choekyi Gyaltsen, foto: Office of Tibet
De 11e Panchen Lama (foto: freetibet.org)

Parinirvana

Allerhoogste staat van een Boeddha, vrij van de cyclus van wedergeboorte (samsara), lijden en onwetendheid.

Puja (poedja)

Sanskriet voor gebedsdienst

R

Reïncarnatie

Het geloof, binnen het Boeddhisme dat de geest continu doorgaat en dus telkens opnieuw in een nieuw lichaam geboren wordt. Afhankelijk van het opgebouwde karma zal een wezen een positieve of negatieve wedergeboorte krijgen. De cyclus van wedergeboorte (samsara) kan door een gewoon voelend wezen niet worden gestuurd en wordt daarom in het boeddhisme gezien als iets dat alleen gestopt kan worden door het ultieme inzicht te bereiken in de leegte. Hogere wezens, zoals bodhisattva\’s kunnen hun wedergeboorte wel sturen. Zij kunnen zelf bepalen waar en hoe zij zullen reïncarneren om daarmee alle voelende wezens te kunnen helpen de verlichting te bereiken.

Retraite

Periode van afzondering van de buitenwereld om zich geheel te kunnen wijden aan religieuze beoefening

Retraite

Periode van afzondering van de buitenwereld om zich geheel te kunnen wijden aan religieuze beoefening

S

Sakya(pa)

Eén van de vier belangrijkste scholen binnen het Tibetaans Boeddhisme. De Sakya traditie heeft van de 13e tot 14e eeuw veel politieke en religieuze invloed gehad in Tibet en China. De overige drie scholen zijn: Gelug, Nyingma en Kagyu.

Samsara

Sanskriet voor de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte waarin elk voelend wezen vast zit totdat hij/zij, door middel van het volgen van de Dharma het ultieme inzicht heeft bereikt. Echter door verstorende emoties en karma is het moeilijk dit inzicht te bereiken en zal men dus wedergeboren blijven worden. De oorzaak van deze cyclus is, volgens de Boeddha de onwetendheid over het ultieme inzicht (leegte) en het gevolg is dat iedereen tijdens zijn leven(s) pijn en problemen, oftewel lijden ondergaat.

Sangha

Sanskriet voor \”spirituele gemeenschap\”. Eén van de Drie Juwelen. Soms uitgelegd als de gemeenschap van boeddhistische monniken en nonnen, soms uitgelegd als de gemeenschap van alle boeddhisten in het algemeen

Shakyamuni

De historische Boeddha (zie ook Siddharta Gautama). Werd rond 560 voor Christus geboren in Noord India. Hij had als prins een zeer comfortabel, rijk en zorgeloos leven, maar de wereld buiten het paleis werd hij geconfronteerd met ziekte, ouderdom en dood. Hij voelde zich zeer begaan met het lijden van alle voelende wezens en wilde hiervoor een oplossing zoeken. Zijn inzichten en ervaringen gaf hij door aan leerlingen, zodat zij ook de verlichting kunnen bereiken.

Shantideva

Belangrijke boeddhistische meester die in de achtste eeuw in India leefde. Eén van zijn belangrijkste werken is de Bodhisattvacharyavatara, oftewel de \”weg van de bodhisattva\”.

Siddharta Gautama

Naam van de historische Boeddha zoals hij werd genoemd toen hij nog prins was.

Lees ook het artikel over de geschiedenis van het Boeddhisme.

Stupa (stoepa)

Een chörten ofwel een stoepa is een religieus gedenkteken. Meestal een klein gebouw waarin relikwieën van een hoge boeddhistische lama of monnik liggen opgeslagen. Vaak fungeert een chorten als een belangrijk pelgrimsoord en geloven boeddhisten dat het goed karma oplevert om de chorten heen te lopen en er offers te geven.

Sunyata

Sanskriet voor het boeddhistische concept van leegte. Een directe ervaring (realisatie) van sunyata zorgt ervoor dat je verlost wordt uit de cyclus van wedergeboorte (samsara).

Sutra (soetra)

Boeddhistische tekst met lering van de Boeddha

T

Tantra

Sanskriet voor \”continuiteit\” of \”stroom\”. In het algemeen het systeem van meditatie zoals in tantrische teksten beschreven wordt. Ook een geschrift dat tantrische beoefeningen beschrijft. Deze boeddhistische leringen worden ook wel \”geheime leer\” genoemd en bevatten veel symboliek.

Tantrayana

Sanskriet voor het \”tantrische voertuig\”. Een school binnen het Mahayana Boeddhisme die zich met tantra bezighoudt

Tara

Vrouwelijke bodhisattva die 21 verschijningsvormen kent. De meest bekende zijn de Groene Tara en de Witte Tara. De Groene Tara wordt vaak aangeroepen (in meditatie) om hindernissen te overwinnen, uit gevaar gered te worden en het kwaad te overwinnen. De Witte Tara heeft de vaardigheid om levende wezens te beschermen en hen van leed, gevaar en angsten te verlossen. Zij wordt wel gezien als de belichaming van moederliefde.

Thangka

Tibetaanse rolschildering, meestal met een boeddhistische afbeelding

Theravada

Hinayana is Sanskriet voor het \”Kleine Voertuig\”. Stroming binnen het Boeddhisme waarvan het Theravada het bekendst is. In deze vorm van Boeddhisme streeft men in de eerste plaats naar de eigen verlossing (verlichting). Het Theravada wordt hoofdzakelijk beoefend in Thailand, Sri Lanka, Laos, Birma en Cambodja.

Tibet

kaart van Tibet
Oppervlakte 2.5 miljoen vierkante kilometer
Hoofdstad Lhasa
Bevolking De schattingen lopen uiteen. Wij gaan uit van de cijfers van de Tibetaanse regering in ballingschap. Deze gaan uit van 6 miljoen Tibetanen en 7,5 miljoen Chinezen die in Tibet wonen.
Taal De officiele taal is Chinees. De meeste Tibetanen spreken echter Tibetaans (behorend tot de Tibetaans-Birmese taalfamilie)
Hoofdvoedsel Tsampa (geroosterd gerstemeel)
Nationale drank Gezouten boterthee
Dieren Onder meer de wilde yak en ezel, antilopen, muskusherten, sneeuwluipaarden, witte fazanten, arenden en kraanvogels
Gemiddelde hoogte 4200 meter
Hoogste berg De Chomo Langma (Mount Everest) is 8848 meter hoog
Gemiddelde neerslag Dit varieert sterk. In het westen ongeveer één mm in januari en 25 mm in juli. In het oosten ongeveer 25-50 mm in januari en 800 mm in juli.
Gemiddelde temperatuur In januari -4 graden Celsius en in juli ongeveer 12 graden Celsius.
Grondstoffen Onder meer borax, uranium, ijzer en goud
Grote rivieren Mekong, Yangtze, Salween, Tsangpo en de Gele Rivier
Provincies U-Tsang (centraal Tibet), Amdo (Noordoost Tibet) en Kham (Zuidoost Tibet)
Aangrenzende landen India, Nepal, Bhutan, Myanmar en China
Economie Tibetanen zijn vooral werkzaam in de landbouw en veehouderij. Chinezen werken veelal bij de overheid of in de handel en dienstverlenende sector.
Milieuproblemen Grootschalige ontbossing, het stropen van dieren, overstromingen en het dumpen van nucleair afval.
Nationale vlag Een witte berg met met twee sneeuwleeuwen en een zon, met daar omheen blauwe en rode stralen (zie ommezijde). Deze vlag is verboden in Tibet.
Politiek leider Officieel de Chinese president Xi Jinping. Buiten Tibet is de democratisch gekozen Tibetaanse regering in ballingschap in functie (sinds 2011).
Religieus leider De in ballingschap levende veertiende Dalai Lama
Godsdienst Meer dan 90% van de Tibetanen hangt het Tibetaans Boeddhisme aan
Regering in ballingschap Parlementair
Regering in Tibet Chinees communistisch
Juridische status Bezet gebied

Tibetaans Boeddhisme

Boeddhistische traditie die vanuit India werd ingevoerd naar Tibet. Het wordt gerekend tot het Mahayana Boeddhisme en bevat veel elementen van boeddhistische tantra. Centraal in het Tibetaans Boeddhisme staat de kloostertraditie met de vele lama\’s. Het wordt daarom ook wel \”lamaïsme\” genoemd. Het Tibetaans Boeddhisme wordt veelal onderverdeeld in 5 belangrijkste tradities: Nyingma, Gelug Kagyu, Sakya en Bön. De Dalai Lama is de belangrijkste spiritueel leider van het Tibetaans Boeddhisme

Toevlucht nemen

Officiële term voor het \”Boeddhist worden\”. Men geeft hierbij officieel aan vertrouwen te stellen in de Drie Juwelen: de Boeddha, de Dharma en de Sangha.

Tsampa

Tsampa is gerstemeel en voor veel Tibetanen en monniken de basis van de maaltijd. Het wordt droog gegeten, in de thee of met wat boter gekneed tot een soort deeg

Tso

Een bergmeer

Tsong Khapa

Belangrijk leraar in de geschiedenis van het Tibetaans Boeddhisme en de grondlegger van de Gelugpa orde

V

Vajra

Ook wel \”dorje\”. Ritueel voorwerp, van oudsher een diamantscepter. Staat symbool voor het grote medeleven en voor het mannelijke principe. Samen met de bel (ghanta) staan ze symbool voor de weg naar de verlichting: weg en doel zijn één.

Verlichting

De hoogste staat van verlichting is de staat van een Boeddha. Dit houdt in dat iemand het ultieme inzicht heeft bereikt. Zie ook Arhat.

Voelende wezens

(ook wel: \”bewuste wezens\”) Wezens die tijdens de cyclus van wedergeboorten een gevoel/bewustzijn/geest bezitten. Mensen en dieren behoren wel tot deze voelende wezens, planten niet.

W

Wedergeboorte

(Reïncarnatie) Het geloof, binnen het Boeddhisme dat de geest continu doorgaat en dus telkens opnieuw in een nieuw lichaam geboren wordt. Afhankelijk van het opgebouwde karma zal een wezen een positieve of negatieve wedergeboorte krijgen. De cyclus van wedergeboorte (samsara) kan door een gewoon voelend wezen niet worden gestuurd en wordt daarom in het boeddhisme gezien als iets dat alleen gestopt kan worden door het ultieme inzicht te bereiken in de leegte. Hogere wezens, zoals bodhisattva\’s kunnen hun wedergeboorte wel sturen. Zij kunnen zelf bepalen waar en hoe zij zullen reïncarneren om daarmee alle voelende wezens te kunnen helpen de verlichting te bereiken.